Commodus de gladiator

Ik was onmiddellijk in de ban van deze sestertius. De keizer is Commodus. Op de achterzijde berijdt deze keizer een quadriga (vierspan). De paarden lijken in de mist te verdwijnen. De versierselen op de kar zijn nog zichtbaar. De groene patina is prachtig.

De munt weegt ruim 23 gram. Op de foto hieronder is goed te zien hoe dik de munt is.

Over deze keizer is veel te vertellen.
Commodus is een zoon van keizer Marcus Aurelius die in 180 overleed. Commodus, pas 18 jaar oud, was ineens de enige keizer van het hele Romeinse Rijk. Commodus voerde als keizer weinig oorlog. In feite hield hij zich vooral bezig met de leuke dingen van het leven, terwijl het besturen van het enorme rijk werd overgelaten aan een handjevol vertrouwelingen, zoals de kamerheer Saoterus, een vrijgelatene. Door zijn vrijgevigheid en het organiseren van talrijke spelen bleef Commodus populair bij het leger en het volk. Veel van het geld dat hiervoor nodig was ontving hij door belasting te heffen bij de Romeinse elite. Het was een kwestie van tijd voordat de ontevredenheid van de elite zou leiden tot couppogingen. Een van de beroemdste samenzweringen is die van zijn zuster Lucilla. Deze poging om de keizer te vermoorden mislukte en Lucilla werd verbannen naar Capri, waar Commodus haar later alsnog liet doden.

Commodus hield zich vooral bezig met sporten als paardrijden, wagenrennen en gevechten. Dit niet alleen privé maar soms ook in het openbaar. De elite sprak schande van zijn gevechten in de arena als gladiator. Gladiatoren waren in hun ogen qua status gelijk aan acteurs en prostituees. Een keizer hoorde hier alleen naar te kijken, niet eraan deel te nemen. Verder vocht Commodus met allerlei exotische dieren. Een keer doodde hij honderd leeuwen op één dag. Toen Commodus een keer een struisvogel had onthoofd, bracht hij de kop naar de tribune van de senatoren, alsof hij hiermee een onheilspellende boodschap wilde afgeven. Volgens Cassius Dio vonden de senatoren in kwestie dit zo lachwekkend dat ze op laurierbladeren kauwden om hun lachen in te houden

Al sinds het begin van zijn keizerschap probeerde Commodus zichzelf als een god neer te zetten, waarbij hij zich vaak liet afbeelden als Hercules.

In 191 woedde er een paar dagen een hevige brand in Rome, die de stad ernstige schade toebracht. Commodus greep dit aan om de stad om te dopen in  'Colonia Lucia Annia Commodiana', dit tot afgrijzen van de Senaat. Ook zijn eigen naam liet hij regelmatig veranderen. Hij noemde zich op enig moment 'Lucius Aelius Aurelius Commodus Augustus Herculeus Romanus Exsuperatorius Amazonius Invictus Felix Pius'. Alle maanden van het jaar moesten een van zijn namen krijgen.

Toen Commodus in december 192 aankondigde dat hij van plan was om op 1 januari als consul én als gladiator het nieuwe jaar in te luiden, ging hij  te ver.  Zijn concubine Marcia had Commodus de avond voordat hij zijn plan zou uitvoeren gesmeekt om voorzichtiger te zijn en de naam van Rome niet door het slijk te halen. Marcia ontdekte toen tot haar schrik dat haar eigen naam bovenaan een dodenlijst van Commodus stond. Uiteindelijk werd worstelaar Narcissus, de sparringpartner van Commodus, ingeschakeld om tegen een hoge beloning de keizer te wurgen......

Hieronder nog een antieke medaillon met een vergelijkbare afbeelding van Commodus in een quadriga (niet in mijn bezit !). Op deze afbeelding is goed te zien hoe mijn munt er zonder veel slijtage zou hebben uitgezien. En dan ook zeker buiten mijn budget zijn gevallen...

Het 2e legioen

Marcus Antonius kon tijdens de slag bij Actium beschikken over 23 legioenen, in totaal zo'n 115.000 man. Veel van deze legioenen had hij overgenomen van Julius Caesar. Om deze legioenen te kunnen betalen liet Marcus Antonius munten slaan door meereizende muntmeesters. De munten die hiervoor gebruikt werden worden 'legioendenarii' genoemd en zien er allemaal hetzelfde uit. Op elke munt staat voor welk legioen deze bedoeld was. Deze denarius was bedoeld voor het tweede legioen (LEG II). Naar alle waarschijnlijkheid was het zilver door zijn geliefde Cleopatra beschikbaar gesteld. Uiteindelijk verloor Marcus Antonius de slag van Octavianus waarna hij en Cleopatra naar Egypte vluchtten en daar zelfmoord pleegden. Hierna werd Octavianus alleenheerser van het Romeinse rijk en de eerste keizer (Augustus).

Op de voorzijde van deze mooie munt is een galei (quinquereme) met roeiers naar rechts afgebeeld. De roeispanen en de hoofden van de roeiers zijn goed zichtbaar!

Het omschrift op de voorzijde (bovenaan) luidt ANTAVG, dit betekent Antonius Augurus. De betekenis van de letters onderaan de voorzijde is als volgt. Tresviri of Triumviri Rei Publicae Constituendae Consulari Potestate (drie mannen met consulair gezag voor het inrichten van de staat), afgekort als III VIR.R.P.C, was de officiële wettelijke benaming voor het tweede triumviraat van Octavianus, Antonius en Lepidus in 43 v.Chr. Op de achterzijde zijn twee standaarden te zien met daartussen een legioenadelaar en het opschrift LEG II.

Wat nog aardig is om te vermelden is dat deze legioendenarii een laag zilvergehalte hadden. Daarom loonde het niet de moeite om deze munten op te potten of opnieuw te munten. Deze denarii zijn dus heel lang in circulatie gebleven. Veel gevonden exemplaren van dit type zijn daarom 'tot op het bot' versleten.

De legioendenarii worden fanatiek verzameld, sommige legioenen uit de serie zijn zeer zeldzaam en worden daarom, helaas, ook regelmatig vervalst. Deze denarius, LEG II, komt veel voor. Dat weten we onder andere omdat bij tellingen van grote muntvondsten de munten met LEG II meer voorkwamen dan de meeste andere legioenen. Onderstaand nog een mooi grafisch overzicht van muntvondsten, waaruit je eenvoudig kan afleiden welke legioendenarii meer en minder zeldzaam zijn.

Tot slot nog een prachtig reliëf van een groot Romeins oorlogschip of quinquereme, klaar voor de strijd bij Actium. Dit reliëf is afkomstig van Praeneste, nu Palestrina, een stadje ten Zuidoosten van Rome.

 

Het gereedschap van de priester

Deze denarius heb ik vooral aangeschaft vanwege de mooie weergave van de attributen van de priester (augur) op de keerzijde van deze munt.
De attributen zijn van links naar rechts:

• simpulum: dit is een soort van 'soeplepel' waarmee, bijvoorbeeld, de wijn in een patera (offerschaal) werd geschept;
• aspergillum: deze 'kwast' werd gebruikt om heilig water mee te sprenkelen;
• kan: hierin werd vloeistof (water, wijn e.d.) bewaard dat tijdens de offerceremonie werd gebruikt;
• lituus: dit is een staf die werd gedragen door de priester, de augur. 

De augures vormden één van de priestercolleges van het oude Rome. Zij hielden zich vooral bezig met voortekenen. Voorafgaand aan bijvoorbeeld een veldslag namen de augures de voortekenen waar om te zien of het verstandig was de strijd aan te gaan of nog even te wachten. Dit deden ze onder andere door het waarnemen van de vlucht van vogels.

In feite vertelt deze munt dat keizer Vespasianus de volledige controle heeft op militair, politiek en goddelijk niveau. Dit valt af te lezen aan de legende op de voor- en achterzijde van de munt. Hij is imperator (IMP), volkstribuun (TRI POT) en augur (AVGVR).

Het juk van de ossen

Een interessante munt uit de Flavische dynastie, uitgegeven onder keizer Vespasianus, maar met prins Titus op de voorzijde.
Nadat de Joodse opstand door de Romeinen was neergeslagen, werden de legioenen niet ontbonden, maar veel veteranen gingen wel met pensioen, en kregen daarom een stukje land. De keizer stichtte een kolonie in Caesarea Maritama, de eerste in de provincie (gelegen in Judea, het huidige Israël).
Het juk van deze ossen symboliseert de kolonisatie. De ossen ploegen een voren, pomperium, dat de heilige grens vormt rondom de plaats waar deze nieuwe stad voor de kolonisten werd gebouwd.

Stemmen in het oude Rome

Op de achterzijde van deze munt is een fascinerende 'snapshot' te zien van de werking van de democratie ten tijde van de Romeinse Republiek. Aan de linkerzijde neemt een kiezer een 'stembiljet' (houten tablet ingesmeerd met was) in ontvangst van een beambte. De stemmer op de rechterzijde deponeert het stembiljet in een 'cista'.

De kiezer kan op het tablet een V invullen (voor 'uti Rogas', zoals u voorstelt, om een ​​wetsvoorstel te steunen) of een A (voor 'Antiquo', ik heb tegen gestemd, om een wetsvoorstel te verwerpen) of de naam van een kandidaat in een verkiezing.
De kiezers lopen over smalle verhogingen (pontes) zodat goed is te zien dat de kiezers hun stem uitbrengen zonder inmenging van anderen. Op de achtergrond zijn horizontale lijnen zichtbaar. Deze lijnen geven de barrière aan tussen de verschillende groepen die mochten stemmen.

Mogelijk werd met deze munt het passeren van de 'Lex Maria' gevierd. Deze wet verhinderde kandidaten en hun aanhangers om kiezers te intimideren die op weg waren naar de stembus. Dit gebeurde door de 'pontes' waarover de kiezers moesten lopen smaller te maken zodat er geen ruimte was voor intimidatie.

De munt is geslagen in 112/113 vC. Het is zonder enige twijfel een van de populairste munten uit de tijd van de Republiek, omdat het een prachtig inkijkje geeft in de stemprocedure.

Hieronder nog een fraaie tekening van de achterzijde van de munt.

Haast je langzaam

Keizer Titus heeft maar heel kort geregeerd (79 tot 81), maar die periode werd wel gekenmerkt door rampen op eigen bodem. Slechts een maand nadat hij keizer werd, was de uitbarsting van de Vesuvius, die de steden en villa's van Pompeii, Herculaneum, Stabiae, en Oplontis verwoestte.
Als daad van verzoening met de toornige goden werd een serie munten geslagen. De dolfijn op de achterzijde van deze denarius vertegenwoordigt de god Neptunus.

Het is ook aardig om te lezen wat Desiderius Erasmus in zijn Adagia over deze munt schrijft toen hij deze onder ogen kreeg.
Erasmus prijst de behoedzaamheid van de keizers Augustus en Titus die zich aangetrokken voelden tot het adagium 'Festina Lente', oftewel 'haast je langzaam'. Bij keizer Titus wordt dit volgens Erasmus gesymboliseerd door het zilverstuk met op de achterzijde een dolfijn die om het middendeel, de schacht, van een anker is gedraaid. De dolfijn draait in een cirkel om een anker. De cirkel stelt de eeuwigheid voor. Het anker dat het schip vastlegt, met het land verbindt en vasthoudt is een symbool voor traagheid. De dolfijn staat voor snelheid, geen dier is vlugger of krachtiger in zijn bewegingen. Als je deze drie elementen, cirkel, anker en dolfijn, met elkaar verbindt, krijg je als resultaat 'haast je altijd langzaam'.

Oh Messalina

Omdat ik altijd op zoek ben naar leuke munten uit de tijd van de Julisch-Claudische keizers kwam ik deze provinciale munt van Messalina tegen.
Het valt niet mee om munten te vinden van de vrouwelijke familieleden van deze keizers, en zeker niet voor een redelijke prijs. Van Messalina, de derde vrouw (augusta) van keizer Claudius, zijn alleen maar provinciale munten met haar afbeelding te vinden. Dit is een Egyptische munt, een Billon Tetradrachme uit Alexandrië.

Keizer Claudius staat op de voorzijde van de munt en Valeria Messalina op de achterzijde, met twee kinderfiguurtjes in haar uitgestrekte rechterhand en twee grote korenaren in haar linkerhand. De kinderfiguurtjes zijn naar alle waarschijnlijkheid de twee kinderen die zij met Claudius heeft gekregen: Claudia Octavia en Britannicus.

Over Messalina
Over Messalina zijn veel verhalen bekend die haar in een kwaad daglicht stellen. De verhalen gaan vooral over haar ontrouw aan de keizer. Zo ging het gerucht dat zij een kamertje had in een bordeel waar ze, onder de schuilnaam Lycisca, seks had met zoveel mogelijk mannen.
Toen de keizer in 48 de stad uit was om de havens in Ostia te inspecteren, trouwde Messalina met de senator Gaius Silius. Het is niet duidelijk of dit een echt of een schijnhuwelijk was, maar Claudius pikte dit niet, en liet de senator ombrengen (overigens met een aantal andere feestgangers). Messalina kreeg de keuze: zelfmoord plegen met een dolk of executie. Ze durfde geen zelfmoord te plegen, en werd daarom gedood door een officier van de Praetoriaanse garde.

Het is zeer de vraag of alle verhalen over de seksuele escapades van Messalina op waarheid berusten. De geschiedschrijvers hadden er soms belang bij om eerdere keizers en hun familieleden zwart te maken. En dan zijn roddels over ontrouw en allerlei seksuele uitspattingen natuurlijk een beproefde tactiek......

Ik heb overigens nog een Billon Tetradrachme, eentje van Poppaea, de vrouw van keizer Nero.