zondag 17 november 2013

Tempeldeuren dicht


De Tempel van Janus of Tempel van Janus Geminus was een kleine, maar belangrijke tempel op het Forum Romanum in het oude Rome. Het was tevens een van de alleroudste bouwwerken. Het belangrijkste kenmerk van dit heiligdom was dat zijn deuren in tijden van vrede waren gesloten en tijdens oorlogen werden geopend. Door de vele oorlogen die de Romeinen voerden, stonden de deuren van de tempel vrijwel altijd open. Het is daarom bijzonder dat op deze munt de twee deuren aan de rechterkant van de tempel gesloten zijn, ten teken van vrede in het Romeinse rijk. Vermoedelijk gebeurde dit in het jaar 64, kort nadat Nero (op de voorzijde afgebeeld) vrede had gesloten met de Parthen.

Op de keerzijde van deze munt (as/dupondius) van keizer Nero is de symboliek van het sluiten van de deuren ook te lezen. Er staat op het omschrift: PACE P R TERRA MARIQ PARTA IANVM CLVSIT. Dit betekent vrede voor het Romeinse volk op land en zee, deuren Janus gesloten.



woensdag 13 november 2013

Keizerin Poppaea


Op de achterzijde van deze munt staat een aardig portretje van keizerin Poppaea Sabina. Zij was de tweede vrouw van keizer Nero die hier op de voorzijde (met stralenkroon) wordt afgebeeld.

Poppaea staat bekend als een van de grootste schoonheden van haar tijd maar Tacitus beschrijft haar ook als een vrouw die alle menselijke eigenschappen bezat, behalve goedheid. Zij was eerst getrouwd met de prefect (hoofd) van de praetoriaanse garde onder Claudius. Ze werd later de vrouw van Otho. Otho was bevriend met Nero en mocht graag opscheppen over haar schoonheid. Nadat Nero haar had leren kennen, stuurde hij Otho weg uit Rome door hem tot gouverneur van Hispania Lusitania (tegenwoordig Portugal) te benoemen. Zodoende kon de achtergebleven Poppaea de vrouw van Nero worden.

Zij kregen samen een dochter, Claudia Neronis, waar Nero zo verrukt van was dat hij Poppaea verhief tot Augusta. De baby stierf echter al na een paar maanden. Toen Poppae weer in verwachting was, werd zij door Nero in een vlaag van woede zo hard in haar buik geschopt dat zij eraan overleed. Met grote spijt gaf Nero haar een staatsbegrafenis en kende Poppaea de hoogste eer toe: Diva (=goddelijk).

De munt is een Billon Tetradrachme. Dit is een provinciale munt, geslagen in Alexandrië in Egypte. De (charmante) stijl wijkt sterk af van de munten die in Rome werden geslagen.

woensdag 6 november 2013

Een elegante Minerva


Zoals eerder in mijn blog gezegd, keizer Domitianus aanbad de godin Minerva. Minerva werd daarom zeer vaak op de achterzijde van zijn munten afgebeeld, in verschillende typen. Ook richtte Domitianus een romeins legioen op dat hij naar haar vernoemde: Legio I Minervia.

De hier afgebeelde Minerva heeft een bijzonder charmant en elegant voorkomen, met haar linkerhand op haar heup.

maandag 4 november 2013

De goddelijke stoel


Nog een denarius met mooi portret van Domitianus. De achterzijde van deze munt uit het jaar 80 verwijst naar de rituelen die werden uitgevoerd om de goden goden gunstig te stemmen na de verschillende rampen die hadden plaatsgevonden in het keizerrijk (brand, pest, uitbarsting Vesuvius). Bij deze rituelen hoorde ook het plaatsen van heilige voorwerpen op de goddelijke stoel (pulvinar). Deze stoel werd in gereedheid gebracht voor een bezoek van een god. Niet helemaal toevallig dat op deze stoel een helm is geplaatst. De godin Minerva had een enorme aantrekkingskracht op Domitianus. Zij komt heel vaak voor op zijn munten. Minerva wordt vaak afgebeeld met een lans, een schild en..... een helm. De helm is dus een belangrijk attribuut van de godin Minerva.

De munt is overigens uitgegeven onder broer en keizer Titus. Domitianus was toen nog 'PRINCEPS IVVENTVTIS' (jonge prins).

vrijdag 25 oktober 2013

Keizer te paard

Dit is een heel aardige voorstelling van een keizer te paard. Het betreft hier de beroemde Septimius Severus, keizer van 193 tot 211. Een Romeins soldaat houdt het paard in bedwang. De afbeelding staat symbool voor de terugkeer van Severus (en zoon en medekeizer Caracalla) na een militaire campagne in het Oosten. Op de achterzijde staat daarom ADVENT AUGG (komst van de keizers).

Over keizer Severus
Heel bijzonder is dat Severus uit Afrika kwam. Hij is geboren in de Noord-Afrikaanse stad Leptis Magna. Deze keizer staat bekend als een krachtige heerser die het intern verdeelde Romeinse rijk na een burgeroorlog bij elkaar bracht. Nadat hij intern orde op zaken had gesteld door andere uitgeroepen keizers te verslaan, heeft hij het Romeinse rijk uitgebreid richting het oosten (Mesopotamië en Parthia) en het zuiden (gebieden in Noord Afrika). Vervolgens richtte hij zijn aandacht op Britannia, waar hij de tachtig jaar oude muur van Hadrianus liet herstellen. Daar stierf hij op 65-jarige leeftijd een natuurlijke dood (heel bijzonder voor een Romeinse keizer!) in York.

Een Romeins historicus bericht dat Severus op zijn sterfbed zijn beide zoons de volgende raad gaf: 'vermijd tweespalt, maak de soldaten rijk en bekommer je niet om de anderen' (Cassius Dio 77,15).

Zijn zonen Caracalla en Geta zouden hem opvolgen.

dinsdag 15 oktober 2013

De jonge prins Domitianus


Eén van mijn mooiere denarii, met de jonge prins Domitianus (PRINCEPS IVVENTVTIS) in een hoofdrol. Zoon van keizer Vespasianus en broer van Titus. Zijn bakkebaarden zijn op deze denarius goed te zien, hetgeen best bijzonder is omdat die vaak zijn weggesleten. Op de achterzijde een aardige voorstelling met de godin Salus. Deze godin van de welvaart en het lichamelijk welzijn wordt afgebeeld als een jong meisje, leunend tegen een kolom. Zij geeft een slang te drinken uit een schaal (patera) die zij in haar hand houdt.

Over Domitianus
Domitianus was de jongste zoon van keizer Vespasianus, en een broer van Titus. Hij werd in Rome geboren in het jaar 51. Domitianus had geen werkelijke macht tot zijn oudere broer stierf. Na de dood van Titus werd hij keizer, en, hoewel door zijn vader en broer buiten de staatszaken gehouden was, toonde hij zich tot veler verrassing een bekwaam bestuurder. Hij was niet erg populair bij de senaat. Na enkele samenzweringen overleefd te hebben, werd hij in 96 toch vermoord.

De zonen van Vespasianus


De keizer met zijn troonopvolgers. Dit is de Flavische dynastie in één munt gevangen. Vader Vespasianus op de voorzijde met zijn zonen Titus en Domitianus in toga op de achterzijde. De beide zonen zouden later ook keizer worden.

Het is overigens een vrij zeldzame denarius die niet makkelijk te vinden is in een goede kwaliteit. Deze munt is van redelijke kwaliteit met een aardig portret van de keizer, maar wat slijtage bij de zonen. De munt heeft een bijzondere en afwijkende stijl. Dat komt omdat deze denarius niet is geslagen in Rome, maar in Azië, vermoedelijk in Ephesus (Efeze). Deze stad in het tegenwoordige Turkije maakte tijdens het Romeinse Rijk een bloeiperiode door. In Epehesus werden Romeinse munten geslagen.

woensdag 9 oktober 2013

Claudius en zijn troonopvolger


Weer een denarius waar ik blij van word. Keizer Claudius met zijn geadopteerde zoon Nero. Ondanks de slijtage is dit nog een mooie munt, met een goed portret van de jeugdige Nero. Ook achter deze munt zit een mooi historisch verhaal. In 48 trouwde Claudius, na een paar mislukte huwelijken, met zijn nicht Agrippina. Zij wist Claudius over te halen om haar zoon Nero te adopteren waarmee hij troonopvolger zou kunnen worden. Deze adoptie was best bijzonder omdat Claudius al een eigen, jongere, zoon had genaamd Brittanicus. Om het lot een handje te helpen vergiftigt Agrippina haar man, althans dat is het vermoeden. Hiermee komt de weg vrij voor Nero die al op jonge leeftijd (nog geen 17 jaar) keizer wordt. Claudius heeft dus mogelijk zijn eigen graf gegraven door Nero caesar te maken (zie ook de letters CAES op de achterzijde van de munt), hetgeen deze munt extra betekenis geeft.

Overigens is Agrippina een unieke vrouw in de Romeinse geschiedenis. Zij was de zus van keizer Caligula, de vrouw van keizer Claudius, en de moeder van keizer Nero. En dan was zij ook nog de dochter van de beroemde en immens populaire generaal Germanicus. Tragisch genoeg wordt ook zij slachtoffer van het wrede bewind van Nero, en wordt zij een paar jaar later op bevel van de keizer vermoord.

Geld stinkt niet



Een denarius van keizer Vespasianus. En zo hoort een keizer er uit te zien....!
Op de voorzijde is zijn gelauwerde hoofd afgebeeld en op de achterzijde van deze munt zit hij op een stoel, met scepter en palmtak.

Over deze keizer gaat het volgende aardige verhaal. Toen Vespasianus keizer werd, was de schatkist vrijwel leeg (met dank aan de spilzieke Nero). Als zoon van een belastingpachter toonde de keizer zich zeer creatief in het verzinnen van nieuwe heffingen. Hij hief belastingen op alles waar een mens maar belastingen op kon heffen: op een zeker moment hief hij zelfs belasting op urine. Niet dat je hoefde te betalen als je een plasje wilde doen, maar wel als je de kruiken vol urine, die op elke straathoek te vinden waren, kwam legen. Dat deden de wol- en leerbewerkers, want urine is een heel geschikte natuurlijke reiniger voor wol en leer. Dit ging zijn zoon Titus te ver. Suetonius vertelt hoe vader en zoon oneingheid hadden over de belastingen:

Toen Titus hem bekritiseerde omdat hij zelfs een belasting had bedacht op urine, hield hij een munt uit de eerste betalingsopbrengst onder de neus van zijn zoon en vroeg hem of de geur hem tegenstond. Toen Titus "Nee" zei, antwoordde hij: "En toch komt het van urine (Atqui e lotio est)!" (Suetonius, De Vita Caesarum, Divus Vespasianus, 23).

Een antwoord dat later verworden is tot de uitdrukking: pecunia non olet, oftewel geld stinkt niet.

Het geld van de belastingen werd onder andere gebruikt voor de bouw van het magnifieke Colosseum dat onder zijn zoon Titus gereed kwam.

dinsdag 8 oktober 2013

De onverwachte keizer


Een munt (as) van keizer Claudius waar ik best blij mee ben. Op de voorzijde is zijn portret afgebeeld en op de achterzijde de Romeinse godin Libertas. Deze godin is de beschermster van het Romeinse rijk. In haar rechterhand houdt ze een zogenaamde pileus (vrijheidshoed) vast.

Voor heel weinig geld (zeg 10 tot 20 euro) is al een koperen munt van Claudius te koop, maar dan ziet de munt er wel uit als iets dat van de onderkant van een schoen is afgeschraapt. Voor ongeveer 100 euro heb je een munt die al heel wat fraaier oogt (maar natuurlijk nog geen museumkwaliteit heeft). Bronzen met prachtige patina kunnen in de honderden en soms duizenden euro's lopen. Denarii van Claudius zijn behoorlijk zeldzaam, vaak versleten en heel duur. Hier is Nero de boosdoener. Door het verlagen van het zilvergehalte van de denarii die tijdens zijn bewind werden geslagen, werden de zilveren munten van zijn voorgangers (waaronder Claudius) opgepot en omgesmolten. Er waren er dus in de oude tijd al niet veel meer.

Over keizer Claudius
Claudius leed vanaf zijn vroege jeugd aan allerlei kwalen: door zijn zwakke knieën kon hij moeilijk lopen en trok hij met zijn rechtervoet; zijn hoofd en handen beefden voortdurend; hij stotterde en bij opwinding liep het speeksel uit zijn mond. Hij werd verwaarloosd en mocht niet in het openbaar optreden.
Bij de moord op keizer Caligula (zijn neef) bevond Claudius zich in het paleis, waar hij zich verborgen hield, maar hij werd door de soldaten gevonden en tot keizer uitgeroepen. Als keizer trad hij verstandig en gematigd op: hij begon met een algemene amnestie en weigerde overdreven huldebetoon. Claudius zette vrijgelaten slaven aan het hoofd van de keizerlijke ministeries. Hij bouwde de haven van Ostia uit, liet nieuwe wegen aanleggen en voltooide de Aqua Claudia. Zijn huwelijksleven was niet bepaald gelukkig. Hij is viermaal getrouwd geweest. Het laatste huwelijk was met zijn nicht Agrippina die er vooral op uit was haar zoon Nero uit een eerder huwelijk op de de troon te krijgen. Uiteindelijk kreeg ze Claudius zo ver dat hij Nero adopteerde. Het verhaal gaat dat Agrippina met giftige paddenstoelen haar echtgenoot heeft gedood. Daarna werd Nero keizer.

Geef de keizer wat des keizers is

Dit type denarius is heel bekend, niet omdat het een zeldzaam type is (want dat is het zeker niet), maar omdat dit type een 'tribute (belasting) penny' wordt genoemd.

Dit heeft weer alles te maken met de strikvraag die aan Jezus wordt gesteld in Marcus 12:13-17:

13 Ze stuurden enkele farizeeën en herodianen naar Jezus toe om hem een ongeoorloofde uitspraak te ontlokken. 14 Toen ze bij hem gekomen waren, zeiden ze tegen hem: ‘Meester, we weten dat u oprecht bent en dat u zich aan niemand iets gelegen laat liggen. U kijkt niemand naar de ogen, maar geeft in alle oprechtheid onderricht over de weg van God. Is het toegestaan belasting te betalen aan de keizer of niet? Moeten we betalen of niet?’ 15 Maar omdat hij hun huichelarij doorzag, antwoordde hij: ‘Waarom stelt u me op de proef? Laat me eens een geldstuk zien.’ 16 Ze gaven hem een munt en hij vroeg hun: ‘Van wie is dit een afbeelding en van wie is het opschrift?’ ‘Van de keizer,’ antwoordden ze. 17 Toen zei Jezus tegen hen: ‘Geef wat van de keizer is aan de keizer, en geef aan God wat God toebehoort.’ En ze waren met stomheid geslagen'.

Mogelijk was dit type de 'munt' waar in de bijbel over gesproken wordt, aangezien Tiberius toen keizer was. Dit hoeft overigens niet het geval te zijn geweest omdat er ook nog veel munten circuleerden van zijn stiefvader Augustus en provinciale (zilveren) munten. Op de voorzijde van deze denarius is het gelauwerde hoofd van Tiberius afgebeeld. Livia (de moeder van Tiberius) is op de keerzijde afgebeeld, zittend op een stoel met in haar linkerhand een takje en in haar rechterhand een scepter.

Overigens zijn de munten van keizer Tiberius nogal saai omdat in bijna twee decennia slechts een handvol types is gebruikt. In de denarii zit weinig variatie. De bronzen munten van Tiberius zijn meer gevarieerd waar het gaat om types, maar helaas zijn het vaak geen fraaie exemplaren. De munten van Tiberius beginnen bij ongeveer 100 euro voor een versleten exemplaar en prijzen stijgen snel naarmate de munt fraaier wordt.

Over keizer Tiberius
Tiberius volgt keizer Augustus op. Hij leeft echter in de schaduw van zijn stiefvader. Hij is ongelukkig door een gedwongen huwelijk met Julia (de dochter van Augustus) die hij helemaal niet kan uitstaan. Hij is reeds 55 wanneer hij aan de macht komt. Tiberius kreeg te maken met senatoren die hoogverraad plegen. Hij vertrouwt niet veel mensen. Tiberius vertrouwt echter wel Seianus, de prefect (bevelhebber) van de Praetoriaanse Garde. De praetores waren elitesoldaten die instonden voor de veiligheid van de keizer. Op enig moment trekt Tiberius zich terug op het eilandje Caprae (Capri) om vandaar het rijk te regeren. Seianus blijft in Rome en krijgt van Tiberius steeds meer bevoegdheden. Seianus is echter enkel op macht berust en is een echte tiran. De bedoelingen van Seianus worden Tiberius duidelijk. Daarom laat hij Seianus executeren. Tiberius sterft enkele jaren later.

zaterdag 5 oktober 2013

Het olifantje van Titus


Historisch gezien is dit een heel interessante munt.
De olifant op deze denarius van Keizer Titus is afgebeeld als een symbool van het nieuw gebouwde Flavische Amfitheater, oftewel het Colosseum. Tijdens de openingsceremonie werd een groot aantal dieren, met inbegrip van olifanten, tentoongesteld en afgeslacht.
De ceremonie in het Colosseum duurde wel honderd dagen en het programma was gevuld met gevechten en het doden van dieren (5000 volgens de historicus Suetonius). Heel spectaculair was dat de arena werd gevuld met water voor het naspelen van echte zeeslagen uit het verleden. Keizer Vespasianus begon met de bouw van het Colosseum en zijn zoon Titus mocht het openen in het jaar 80. Toen was zijn vader al overleden (in 79).

O ja, ook natuurhistorisch gezien is dit waarschijnlijk een bijzondere munt. Vermoedelijk is de afgebeelde olifant de Noord-Afrikaanse olifant (Loxodonta africana pharaoensis). Deze olifantensoort overleefde de Romeinse tijd niet.






vrijdag 4 oktober 2013

Een versleten Julius Caesar


Het is geen plaatje, maar ik ben er wel trots op, een denarius met een portret van wellicht de beroemdste Romein van alle tijden: Julius Caesar.

Op deze munt verklaart Caesar zichzelf tot 'dictator voor het leven'. De letters DICT PERPETVO op de voorzijde van mijn munt zijn deels weggesleten. Brutus en zijn bondgenoten hadden ongetwijfeld veel moeite met een afbeelding van Caesar op een munt. In feite verklaarde hij zichzelf tot koning. Er wordt wel gezegd dat deze munt (en vergelijkbare types) hebben geleid tot de dood van Caesar.

Exemplaren van dit type werden vaak onnauwkeurig geslagen. Dit is een aanwijzing dat er onder grote druk is gewerkt om de munten te slaan.

Op de achterzijde staat overigens een afbeelding van Venus met in haar ene hand een Victoria en in de andere een scepter. Naast haar voet staat een schild.

Soldatenlaarsje


Op deze dupondius is het hoofd van keizer Caligula afgebeeld met op de keerzijde een zittende Vesta. Zij is de Romeinse godin van het haardvuur (de huiselijke haard) en daarmee ook van de eendracht en veiligheid van het Romeinse rijk. In haar rechterhand houdt ze een patera (een heilige kom als onderdeel van het offergerei) en in haar linkerhand een scepter (staf).

Het vinden van een betaalbare munt van Caligula is doodeenvoudig, zolang de verzamelaar zich maar beperkt tot deze dupondius. Caligula heeft veel meer munten geslagen in goud, zilver en brons, maar die zijn (helaas) bijna niet te vinden voor een redelijke prijs. De boosdoener is Nero die zo'n 20 jaar later, het zilvergehalte in de denarii verlaagde, waardoor miljoenen munten werden opgepot en omgesmolten.

Over keizer Caligula
De Romeinse keizer Gaius Julius Caesar stond beter bekend als Caligula. Caligula betekent soldatenlaarsje. Hij werd zo genoemd omdat hij als kind altijd met zijn vader (generaal Germanicus) in de legerkampen van het keizerrijk woonde. Caligula volgde zijn oom op, Keizer Tiberius. De burgers van Rome vonden Caligula in het begin een betere keizer dan Tiberius. Caligula was guller, organiseerde meer spelen in het colosseum en was vriendelijk. Op een gegeven moment werd Caligula ernstig ziek. De ziekte was naar alle waarschijnlijkheid hersenvliesontsteking en had een negatief effect op de keizer. Caligula geloofde na zijn ziekte dat hij een god was geworden. Hij liet veel van zijn tegenstanders vermoorden, plunderde de schatkist en werd steeds wreder tegen zijn volk. Een bekend voorbeeld van zijn gekte was zijn poging om zijn beste paard (Incitatus) tot consul te benoemen. Ook moest het leger onder leiding van Caligula pijlen en speren op de zee afvuren en schelpen rapen op het strand. De schelpen waren de oorlogsbuit van de overwinning op de oceaan. Zijn lijfwachten en de Senaat smeedden een complot om hem te vermoorden. Caligula stierf door een aanslag op zijn leven.

donderdag 3 oktober 2013

Afkortingen en hun betekenis

Op veel Romeinse munten staan allerlei afkortingen (titulatuur) die hieronder kort worden toegelicht. Het overzicht is zeker niet volledig, maar bevat wel de meest gebruikte afkortingen.

ARM                      
Armeniacus           
Overwinnaar van de Armeniërs
AVG                      
Augustus/Augusta   
Letterlijk ‘Verhevene’, keizer, keizerin
BEA                      
Beatissimus            
Meest gelukkige en gezegende.
BRIT                     
Britannicus             
Overwinnaar van de Britanniërs
CAES, C, CAE         
Caesar                  
Erenaam, als titel ‘troonopvolger’, ‘kroonprins’, ‘onderkeizer’
COS, C, CONS        
Consul                   
Consul
COS DES               
Consul designatus   
Benoemd als consul
CENS                    
Censor                  
Censor
CENS P, CEN PER     
Censor perpetuus    
Censor voor het leven
DN                        
Dominus noster      
Onze heer
F, FEL                   
Felix                     
Gelukkig, gezegend en zegenbrengend
F, FIL                    
Filius/Filia               
Zoon, dochter
FORT C(AES)          
Fortissimus caesar  
Allermoedigste caesar
G, GER GERM          
Germanicus            
Overwinnaar van de Germanen
I, IN, INV               
Invictus                 
Onoverwonnen en onoverwinbaar
IMP                      
Imperator              
Erenaam, bevelhebber
M, MAT                 
Mater                   
Moeder
MAX                     
Maximus                
De grootste
N                         
Nepos                   
Kleinzoon
NC, NOB C(AES)      
Nobilissimus caesar 
Meest edele caesar
OPT                      
Optimus                
De beste
P                          
Pius                      
Plichtsgetrouw tegenover goden en mensen
P, PT                    
Pater                    
Pater
PARTH                   
Parthicus               
Overwinnaar van de Parthen
PERP                     
Perpetuus              
Eeuwig
PM, PONT MAX       
Pontifex maximus    
Hogepriester
PONT                    
Pontifex                 
Priester
PP                        
Pater patriae          
Vader van zijn vaderland
PRONEP                 
Pronepos               
Achterkleinzoon
SARM                    
Sarmaticus            
Overwinnaar van de Sarmaten
TR P, TR POT         
Tribunicia potestas  
Bekleed met de macht van volkstribuun

Galba als redder des vaderlands



Het waren roerige tijden in 68. De wrede keizer Nero was nog aan de macht. De bevolking was hem echter meer dan zat. In maart 68 begon de senator en gouverneur Vindex een opstand tegen de keizer. Hij moest het met de dood bekopen, maar had wel steun gevraagd aan gouverneur Galba. Wat Vindex niet lukte, lukte Galba wel. In januari 69 kwam Galba aan in Rome en werd direct uitgeroepen tot keizer. De Rijnlegioenen accepteerden Galba echter niet als keizer en riepen hun commandant Vitellius uit tot keizer en marcheerden op naar Rome. Toen maakte de eerlijke en zuinige Galba de fatale fout de Praetoriaanse Garde niet de beloofde bonus (donativum) toe te kennen voor bewezen diensten. De Garde werd door Galba's afgewezen rechterhand, Otho, omgekocht en Galba werd door zijn eigen lijfwacht vermoord. Otho werd nu de nieuwe keizer.

Munten van Galba zijn niet moeilijk te vinden, hoewel ze zeldzamer zijn dan die van Nero door de korte periode dat Galba aan de macht was. Een redelijke kwaliteit denarius kost een paar honderd euro. Bronzen munten zijn er genoeg, prijzen kunnen oplopen tot duizenden euro’s voor mooi bewaard gebleven exemplaren.

Op deze denarius is op de voorzijde een bloothoofdse keizer Galba afgebeeld. Op de keerzijde staat een eikenkrans met de het opschrift SPQR/OB/CS. Galba laat zich op deze keerzijde als redder des vaderlands (van de brute heerschappij van Nero) huldigen. Aan hem is de kroon van de burgerij (gesymboliseerd door de eikenkrans) verleend door de senaat. SPQR is de afkorting van het Latijnse Senatus Populusque Romanus, "De Senaat en het Volk van Rome".

En nog een ingezoomde foto van het portret met indrukwekkende neus.



Germanicus en de verloren adelaars


Germanicus Caesar, meestal kortweg Germanicus was een vooraanstaand Romeins veldheer. Door twee opeenvolgende adopties (Tiberius door Augustus, Germanicus door Tiberius) mocht hij Augustus later zijn grootvader noemen. De latere keizer Caligula was zijn zoon, Claudius zijn broer, en Nero, zijn kleinzoon. Germanicus is vooral bekend geworden als een kundig krijgsheer en een bijzonder populair politicus in de tijd van Tiberius. Het was vooral aan hem te danken dat er na de nederlaag van generaal Varus in het Teutoburgerwoud weer orde en rust terugkeerde aan de grens met Germanië. De enorme populariteit van Germanicus, die op het toppunt van zijn kunnen en populariteit stierf, heeft waarschijnlijk nog nagewerkt bij zijn zoon en kleinzoon. Dat Caligula en Nero, die achteraf gezien weinig geschikt bleken voor het keizerschap, nog zo lange tijd veel krediet kregen van het Romeinse volk is waarschijnlijk deels te verklaren door de grote populariteit van hun vader en grootvader. Dat Claudius, die zijn fysiek niet mee had, door de soldaten werd uitgekozen als opvolger van Caligula zou iets met de populariteit van zijn te jong gestorven broer te maken gehad kunnen hebben.

Alle munten voor Germanicus zijn na zijn dood geslagen. Eerst Caligula, en vervolgens Claudius hebben een reeks van dupondii en assen op de markt gebracht. Decennia later hebben ook Titus, en daarna Domitianus, Germanicus herdacht door het slaan van munten met zijn afbeelding. Koperen munten van Germanicus met forse slijtage zijn voor relatief weing geld verkrijgbaar. Voor een mooie munt moet echter al snel honderden euro's worden neergeteld. Maar dan heb je wel een antieke munt van een uitzonderlijk persoon in de Romeinse geschiedenis.

Op deze historische dupondius is Germanicus te zien in zijn triomfquadriga (vierspan). De keerzijde van de munt met het opschrift 'signis recept devictis germ' vertelt ons dat de adelaars van de verloren legioenen uit de Varusslag (drie legioenen zijn hier in de pan gehakt) zijn teruggekeerd in Rome. Deze munt is geslagen door Caligula om zijn overleden vader Germanicus eer te bewijzen.


De kleinkinderen van keizer Augustus


In zijn lange regeerperiode (45 jaar!) heeft keizer Augustus miljoenen handgemaakte munten in omloop gebracht. De munten werden gebruikt om de legers te betalen, maar waren ook bedoeld om te worden geruild voor goederen op de markt en een handig systeem voor het betalen van de verschuldigde staatsbelastingen. Er zijn weinig munten overgebleven, simpelweg omdat de munten lang konden circuleren en uit de roulatie genomen werden als ze versleten waren. Verreweg het meest voorkomende type is een denarius met de kleinkinderen Gaius en Lucius op de keerzijde. Deze denarius is om die reden historisch heel interessant. Het was de wens van Augustus dat een van zijn kleinkinderen zijn opvolger zou worden. Dat gebeurde echter niet. Augustus had weinig gelukt met zijn opvolging. De belangrijkste kandidaten, waaronder ook Gaius en Lucius, stierven voortijdig. De enige oplossing die hem overbleef, was zijn stiefzoon Tiberius te adopteren en te benoemen tot mederegent. Tiberius volgde Augustus ook op.

Meestal zijn deze denarii versleten, mooie exemplaren zijn duur. Dit is een redelijk exemplaar met een mooi portret van Augustus. De achterzijde heeft behoorlijke slijtage, maar er zijn nog wel twee figuren (Gaius en Lucius) met schild en speer te onderscheiden.

Wat nog aardig is om te vertellen is dat Augustus, ondanks het bereiken van een respectabele leeftijd, altijd een jeugdig uiterlijk op zijn munten bleef behouden. Dit maakte onderdeel uit van de keizerlijke propaganda.

Over keizer Augustus
Deze keizer is geboren als zoon van Octavius en Atia. Zijn naam was toen Octavius. De moeder van Octavius, Atia, was de nicht van Julius Caesar. Octavius wist de aandacht van Caesar te trekken, ook toen hij klein was, door zijn kwaliteiten te tonen.Toen Caesar overleed, veranderde er veel voor Octavius. In het testament van Caesar stond dat hij Octavius als zijn zoon had geadopteerd. Vlak na de dood van Caesar begon de strijd om de macht. Hier streden drie mannen om, namelijk: Octavianus, Marcus Antonius en Lepidus. Deze mannen vochten een aantal keren, maar uiteindelijk besloten ze om samen een driemanschap te vormen, de triumvirato. Samen namen zij wraak op de moordenaars van hun grote leider, Caesar. Toen ze hen hadden verslagen in de slag van Philippi, verdeelden ze het rijk. Marcus Antonius kreeg de oostelijke provincies en Gallia en Octavianus kreeg de overige westelijke provincies. Lepidus kreeg Noord-Afrika, maar al snel werd hij opzij geschoven door de andere twee. Vervolgens ontstond er rivaliteit tussen Marcus Antonius en Octavianus. Om dit te verhelpen trouwde Marcus Antonius met Octavia, de zus van Octavianus. Maar Marcus Antonius was niet trouw en trouwde zelfs met een andere vrouw, Cleopatra, de koningin van Egypte. Dit was een schande voor het hele Romeinse Rijk. Octavianus maakte hier handig gebruik van en in de slag bij Actium versloeg hij Marcus Antonius. Zo werd Octavianus alleenheerser over een groot rijk. De senaat begreep dat Octavianus inmiddels heel machtig was en benoemde hem tot Augustus, dit betekent ‘Verhevene’. Hiermee begon het Principaat (Keizerrijk) van Augustus. De Republiek bleef wel bestaan, maar betekende verder niet veel bij het nemen van beslissingen, er was maar één man aan de macht die het voor het zeggen had, Augustus.

Augustus wilde oorlog en onrust in het Romeinse Rijk vermijden. Door wegen aan te leggen kon het Romeinse leger snel ter plaatse zijn om opstanden de kop in te drukken. Op zee werd de handelsvloot beschermd tegen piraten. De periode van 200 jaar van vrede die aanbrak in het Romeinse Rijk wordt wel de Pax Romana genoemd. Augustus vond dat er alleen maar vrede kon heersen in een behoorlijk begrensd rijk dat ten dienste moest staan van een schitterende economische en culturele ontwikkeling. In de eerste plaats legde Augustus de grenzen van zijn keizerrijk vast. De handel, de industrie en de landbouw namen een bijzonder hoge vlucht rond de Middellandse Zee. Augustus en zijn naaste medewerkers (waaronder Agrippa) deden alles om Rome te verfraaien, vooral door het neerzetten van prachtige openbare gebouwen en talloze tempels. 'Ik trof Rome aan in baksteen en liet het na in marmer', zo verklaarde Augustus. In de loop der jaren werd Augustus geconfronteerd met het probleem van zijn opvolging. De belangrijkste kandidaten stierven voortijdig. De enige oplossing die hem overbleef, was zijn stiefzoon Tiberius te adopteren en te benoemen tot mederegent. Augustus stierf tijdens een reis naar Campanië; hij was 76 jaar oud en had heel lang (45 jaar) geregeerd.

woensdag 2 oktober 2013

Waarde van de Romeinse munt

Op welke wijze wordt de waarde van een Romeinse munt bepaald? Dit is bepaald niet gemakkelijk, maar geeft wel een zekere charme aan deze hobby. Een aantal afwegingen speelt een rol. Ik heb niet de illusie compleet te zijn, maar zal een aantal punten op een rij zetten.

De kwaliteit van de munt.
De kwaliteit wordt door een aantal factoren bepaald, waaronder:
  • klein muntplaatje (negatief) of groot muntplaatje (positief);
  • hoeveel van het omschrift (of legende) is te lezen? Als bijvoorbeeld de naam van de keizer is af te lezen is dit positief voor de waarde van de munt;
  • dubbelslag of zwakke slag of uit het centrum geslagen munt (negatief);
  • is er met de munt 'gerommeld', bijvoorbeeld een reparatie uitgevoerd of te hard gereinigd waardoor de patina is verdwenen (negatief);
  • is de munt beschadigd of gescheurd (negatief). 

Historisch belang van de munt.
Historische gebeurtenissen die zichtbaar zijn op de munt, maken een munt (vanzelfsprekend) gewild en dragen dus bij aan de waarde van de munt. Hetzelfde geldt voor beroemde (of beruchte) keizers.

De vaardigheid van de stempelsnijder.
Een zelfde portret of voorstelling kan in verschillende kwaliteiten gesneden zijn.

Het uiterlijk van de munt.
Heeft de (bronzen) munt een mooie patina, hoe aantrekkelijk is het zilver bij de denarius, hoe dik is de munt?

De herkomst of vindplaats.
Hoe meer van de munt bekend is des te beter.

De zeldzaamheid van de munt.
Zijn er veel munten van een keizer opgegraven, of bestaan er maar drie exemplaren?

De plek van aankoop.
Logischerwijs betaal je meer voor een munt van een gerenommeerde handelaar, dan op eBay, waar je in het algemeen minder garantie hebt. Over het kopen van munten op eBay heb ik elders op deze blog informatie gegeven.

Verzamelgebied

Een belangrijke vraag. Wat wordt mijn verzamelgebied? Je kan natuurlijk in het wildeweg een aantal (fraaie) Romeinse munten aanschaffen, maar misschien is het verstandiger om eerst na te denken over de volgende aandachtspunten voor je verzameling.

1. Het thema

Is er een specifiek thema dat je interesse heeft, bijvoorbeeld Romeinse gebouwen, dieren of portretten van zoveel mogelijk verschillende keizers? Er zijn legio mogelijkheden. Op het internet kun je veel voorbeelden vinden van verzamelingen die zijn aangelegd. De kracht van het verzamelen ligt in de beperking. Het is onmogelijk om alles te verzamelen.

2. De periode

Het eerste onderscheid dat veelal wordt gemaakt is de periode van de republiek en de periode van het keizerrijk. Er zijn allerlei verdere verdelingen te maken, zoals de periode van de 'flavische dynastie' of de 'severische dynastie'. Houd er rekening mee dat er gewilde periodes zijn (zoals de periode van de '12 caesars') waardoor prijzen flink kunnen oplopen.

3. Kwaliteit

Een van de elementen die het verzamelen van Romeinse munten tot een fascinerende hobby maakt is het enorme verschil in kwaliteit van de munten. Veel munten hebben eindeloos gecirculeerd en zijn daarom flink afgesleten. Munten kunnen ook heel lang in de grond hebben gelegen en hebben soms een prachtige patina ontwikkeld (nooit verwijderen!), dat heel gewild kan zijn bij verzamelaars. Bedenk goed of je een groot aantal munten van mindere kwaliteit wilt verzamelen of dat je er toch de voorkeur aan geeft om een geringer aantal munten van goede kwaliteit aan te schaffen. Overigens zullen munten in een mooie kwalteit eerder hun waarde behouden, en in het algemeen ook wat gemakkelijk te verkopen zijn (mocht je dat ooit willen besluiten).

4. Muntsoort

Romeins geld heeft in de loop van de tijd uit verschillende munteenheden en metaalsoorten bestaan. Ook hier zijn weer allerlei keuzes te maken, bijvoorbeeld door verschillende keizers in zilver (denarii) te verzamelen of tempels in verschillende munteenheden. In onderstaande tabel staan de (meest voorkomende) munteenheden vermeld.

 aureus (goud) = 25 denarii
 denarius (zilver) = 4 sestertii
 sestertius (koper) = 4 asses
 dupondius (koper) = 2 asses
 as (koper)
 semis (koper) = 1/2 as
 quadrans (koper) = 1/4 as

Kopen van Romeinse munten op eBay